Avrupa Ve Biz
Avrupa Ve Biz’den…
Batılılaşmanın kadroları ithal edilebilirdi veya kendi bünyemiz içinde de yetiştirilebilirdi. Osmanlı modernleşmesi kadro yetiştirmeyi ve bunun için okullaşmayı belirli ölçüde başarmıştır ve Cumhuriyet Türkiyesi, bu alanda başarıyla örülen bir miras devralmıştır. Bu özellik sadece Mekteb-i Mülkiye, Mekteb-i Sultanî (Galatasaray) gibi okullarda değil; fen ve tabiî bilim öğreten Baytar Mektebi, Ormancılık Mektebi, Mühendislik ve Tıbbiye gibi okullarda da görülür. Baytar Mektebi’nden iyi baytarlar, hatta beynelmilel literatür ve tatbikata katkıda bulunanlar yetiştiğini pek kimse bilmez; fakat buradan Ziya Gökalp ve Mehmet Akif gibi biri sosyolog, öbürü millî şair iki Türk büyüğünün yetiştiği bilinir. Mehmet Akif bir şair, ama bir edebiyat dehasıdır. Bazı şiirleri tartışmalı olabilir; ama Fars şiirini bütün incelikleri ile bilen, tanıyan ve zevkle öğreten biriydi. Ankara’da mebusluğu sırasında, Sadî ve Hafız derslerini dinlemek için akşamları Tacettin Dergâhı’ndaki odasına mebuslar ve diğer zevat gidiyor ve Sadî ve Hafız şerhleri dinliyorlar.23
Osmanlı memur ve zabiti, mektep yanında geniş bir coğrafyada yetişir. İmparatorluğu iyi bilen bu sınıf, kendisini hükümdarın değil, devlet ve milletin zabiti olarak görmektedir. Darbelerin kaynağını izah eden psikolojik unsur budur. Bu örgütlü ve hareketli sınıf gerçekten de imparatorluğu en iyi bilen kesimdir. Bir zabit bir sene Yemen’de, iki sene Şam’da kalır. Oradan kalkar, Makedonya’nın dağlarında çeteci kovalar, Selanik’te yaşar, İzmir’i görür, Bulgaristan sınırına gider veya Adriyatik kıyısında Draç’ta veya Preveze’dedir. Orada İtalyanı görür, Arnavutu ve Yunanlıyı görür ve gencecik yaşında bir olgun adam olur. Yani daha 30’larını süren bir İsmet Paşa’nın –ki herhalde Türkiye’nin en büyük mareşali değildir; dünyanın en büyük diplomatı değildir; Türk tarihinin herhalde en büyük devlet adamı da o değildir– fakat İsmet Paşa’nın olgun devlet adamlığını ve nadir rastlanan portrelerden birisi olmasını, ancak böyle bir yoğun hayat yaşamasıyla açıklayabilirsiniz. Böyle seçkin kurmayları ve devlet adamlarını ancak bu imparatorluk yetiştirir; çünkü çok genç yaşında olgunlaşan kuşaktandır. Bir sene Yemen’de, iki sene Şam’da,…
