Yanlış Okumalar Yanlış Okumalar’dan… Bu elyazması bana Piemonte’de küçük bir kasabanın yerel hapisane müdürü tarafından verildi. Bu adamın, bu kağıtları hücresinde bırakmış olan o gizemli mahpus hakkında bize saÄŸladığı inanılmaz bilgiler, yazarın kaderini örten karanlık, yolları aÅŸağıdaki sayfaların yazarınınkiyle çatışan insanlarda görülen o inanılmaz, o açıklanamaz ağız sıkılığı, bizi elimizdekiyle yetinmek zorunda bırakıyor; hapisane farelerinin oburluklarından sonra elyazmasından geriye kalanlarla yetinmeliyiz; çünkü öyle hissediyoruz ki, okur, bu koÅŸullarda bile bu Umberto Umberto denen adamın gizemli mahpus ola ki, mantığa uymasa da, Langhe Bölgesinde bir sürgün olan Vladimir Nabokov deÄŸilse ve elyazması bu maymun iÅŸtahlı ahlak düşkününün öteki yüzünü göstermiyorsa) olaÄŸanüstü öyküsü hakkında bir fikir oluÅŸturabilir kafasında ve böylece en sonunda bu sayfalardan gizli bir ders çıkarabilir: Hovarda kılığı altında daha yüksek bir ahlak yatar. Granita. GençliÄŸimin çiçeÄŸi, gecelerimin iÅŸkencesi. Bir daha görecek miyim seni? Granita. Granita. Gran-i-ta. İkincisi ve üçüncüsü, sanki birinciyle çeliÅŸir gibi, bir küçültme belirteci oluÅŸturan üç hece. Gran. ita. Granita, dilerim, hayalin bir gölgeye, oturduÄŸun yerse bir mezara dönüşünceye kadar anımsarım seni. Benim adım Umberto Umberto. O büyük olay olduÄŸunda, gençliÄŸin baÅŸarılarına cesaretle bırakıyordum kendimi…

Prag Mezarlığı Prag Mezarlığı’ndan… 1897 Martı’nın o kurÅŸuni sabahında riskleri ve tehlikeleri göze alarak –OrtaçaÄŸda üniversite merkezi olan veVicus Stramineus veya Fouarre Sokağı’nda bulunan Güzel Sanatlar Fakültesi’ne devam eden öğrencileri ağırlayan ama daha sonra Etienne Dolet gibi özgür düşünce havarilerinin idam edildiÄŸi– Maubert Meydanı’ndan ya da berduÅŸların verdiÄŸi adla Maub’dan geçen biri kendini Paris’in Baron Hausmann’ın yerle yeksan etmesinden kurtarmış ender yerlerinden birinde; ÅŸehirle sınırı oluÅŸturan çizgiden doÄŸan ve pek yakındaki Sen Nehri’ne dökülmek için coÅŸkuyla, hırıltıyla, kıvrıla kıvrıla akan Bièvre Nehri tarafından ikiye bölünmüş pis kokulu dar sokaklar yumağında bulurdu. Åžimdilerde Saint-Germain Bulvarı’nın sıyırdığı Maubert Meydanı’ndan, Maître Albert, Saint-Séverin, Galande, Bûcherie, Saint Julien le Pauvre gibi daracık sokaklardan oluÅŸan bir baÅŸka örümcek ağına girerse, ilk gece için bir frank, sonrakiler için kırk santim (çarÅŸaf isteyenlerden yirmilik daha) isteyen genellikle açgözlülükleri efsane olmuÅŸ hancıların iÅŸlettiÄŸi pis hanların dizildiÄŸi Huchette Sokağı’na kadar uzanırdı. Henüz Amboise Sokağı adını taşıyan ama sonradan Sauton Sokağı adını alacak olan yola girerse, yolun ortalarında, birahane görünümündeki genelev ile berbat ÅŸarap eÅŸliÄŸinde iki paralık (o zaman da ucuz sayılırdı ama pek uzak olmayan Sorbonne öğrencilerinin gücü buna yeterdi) yemekler veren bir meyhanenin arasında bir çıkmaz sokakla karşılaşırdı; o dönemde adı Maubert Çıkmazı olan sokağın adı 1865 yılından önce…

Önceki Günün Adası Önceki Günün Adası’ndan… Böyle yazıyor Roberto della Grive, yola gelmez bir kavram karmaÅŸası içinde, tahminen 1643 yılının Temmuz ile AÄŸustos ayları arasında. Bir tahta parçasına baÄŸlı, güneÅŸ gözlerini kör etmesin diye gündüz yüzünü güneÅŸten öte tarafa çevirmiÅŸ, su yutmamak için boynu doÄŸal olmayan bir biçimde gerilmiÅŸ, teni tuzlu suyla kavrulmuÅŸ, hiç kuÅŸkusuz ateÅŸ içinde, kaç gündür dalgalar üzerinde dolaşıyordu? Mektuplar bunu belirtmiyor ve sanki sonsuz bir sürenin geçtiÄŸini düşündürüyorlar, ancak en çok iki günlük bir süre söz konusu olmalı, aksi takdirde -kendi betimlemesine göre, onun gibi son derece hastalıklı, doÄŸal bir kusuru nedeniyle ancak gecegezer bir hayvan olarak- Phoebus’un kırbacı altında hayatta kalamazdı (zengin hayal gücüyle yakındığı gibi). Zamanı hesaplayacak durumda deÄŸildi, ama sanırım onu Amarilli’nin bordasından fırlatıp atan fırtınadan hemen sonra deniz durulmuÅŸ ve denizcinin ona tam yerinde bir uyarıyla iÅŸaret ettiÄŸi o bir tür sal, akıntılar onu koya yanaÅŸtırıncaya kadar, ekvatorun güneyinde son derece ılıman bir kışın hüküm sürdüğü bir mevsimde, sakin bir deniz üzerinde alizelerin itmesiyle, çok fazla mil yol gitmesine gerek kalmaksızın, onu sürüklemiÅŸti. Geceydi, uyuyakalmıştı ve ta ki sal bir sarsıntıyla Daphne’nin pruvasına çarpıncaya dek, gemiye yaklaÅŸmakta olduÄŸunu fark etmemiÅŸti. Ve -dolunay ışığında- bir cıvadranın altında, çapa zincirinden uzak olmayan bir noktasından bir ip…

OrtaçaÄŸ OrtaçaÄŸ’dan… OrtaçaÄŸ bir yüzyıl deÄŸildir. Ortaçağ ne XVI veya XVII. yüzyıllar gibi bir yüzyıldır, ne de Rönesans, Barok dönem veya Romantizm gibi belli tarihler arasında söz konusu olan ve ayırt edici özelliklere sahip bir dönemdir. OrtaçaÄŸ XV. yüzyılda yaÅŸamış bir Hümanist olan Flavio Biondo tarafından ilk olarak bu ÅŸekilde adlandırılmış bir dizi yüzyıldan oluÅŸur. DiÄŸer Hümanistler gibi klasik çaÄŸ kültürüne dönmeyi dileyen Biondo, Roma Ä°mparatorluÄŸu’nun çöküşü (476) ile kendi zamanı arasındaki yüzyılları (çöküş dönemi olarak görüp) bir anlamda paranteze alıyordu. Ancak Biondo’nun kaderinde ortaçaÄŸa ait olmak vardı. Çünkü ortaçağın bitiÅŸi alışılageldiÄŸi üzere Amerika’nın keÅŸfedildiÄŸi ve MaÄŸribiler’in Ä°spanya’dan kovulduÄŸu tarih olan 1492 yılı olarak tespit edildi; Biondo ise 1463’de öldü. 1492’den 476’yı çıkarınca geriye 1016 kalır. 1016 sene çok uzun bir zaman dilimidir ve okullarda da okutulan çeÅŸitli tarihi olayların (Barbar istilaları, Karolenj Rönesansı ve feodalizm, Arapların yayılma dönemi, Avrupa monarÅŸilerinin doÄŸuÅŸu, kilise ile imparatorluk arası kavgalar, Haçlı Seferleri; Marco Polo, Kristof Kolomb, Dante ve Konstantinopolis’in Türkler tarafından fethi gibi) yer aldığı bu kadar uzun bir dönemde hayat tarzının ve düşünme ÅŸeklinin hep aynı kalmış olduÄŸuna inanmak zordur. Şöyle bir deney yapmak ilginç olacaktır: OrtaçaÄŸ konusunda uzman olmayan, ama belli bir kültür birikimi olan insanlara, Roma Ä°mparatorluÄŸu’nun çöküşünden önce öldüyse de ortaçaÄŸ…

Gülün Adı Gülün Adı’ndan… 16 AÄŸustos I968’de Vallet diye bir rahip tarafından kaleme alınmış bir kitap geçti elime: Melk’li, Dom Adso’nun, Dom J. Mabillon’un baskısından Fransızcaya çevrilmiÅŸ elyazması (Presses de l’Abbaye de la Source, Paris, 1842). Gerçekten oldukça yoksul tarihsel bilgilerin eklendiÄŸi bu kitabın, Benedikten tarikatının tarihine iliÅŸkin çok ÅŸey borçlu olduÄŸumuz, on altıncı yüzyılda yaÅŸamış büyük bilgin tarafından bulunmuÅŸ olan, on dördüncü yüzyıla ait bir elyazmasının tıpkısı olduÄŸu öne sürülüyordu. Bu bulgu (kronolojik sıraya göre üçüncü olan kendi buluÅŸumdan söz ediyorum), sevdiÄŸim birisini beklemek üzere Prag’da bulunduÄŸum sırada beni neÅŸelendirdi. Altı gün sonra Sovyet birlikleri talihsiz kenti istila ettiler. Åžansım yolunda gitti: Linz’de Avusturya sınırına ulaÅŸtım; oradan Viyana’ya gidip beklediÄŸim kimseyle buluÅŸtum ve birlikle Tuna boyunca yukarı çıktık. Büyük bir düşünsel coÅŸkuyla, büyülenmiÅŸ, Melk’li Adso’nun korkunç öyküsünü okuyordum; kendimi kitaba öylesine kaptırmıştım ki, yumuÅŸak bir kalemle üstüne yazması çok zevkli olan Pupelerie Joseph Gilbert’den alınma o büyük defterlerden birkaçını bir çırpıda kitabın çevirisiyle doldurdum. Böylece Melk yakınlarına geldik; ırmağın dirsek çevirdiÄŸi bir yerde, bir tepe üstünde, yüzyıllar boyunca birçok kez restore edilmiÅŸ olan güzelim Stift hâlâ ayakta duruyordu. Okurun tasarlayabileceÄŸi gibi, manastırın kitaplığında Adso’nun elyazmasının izine rastlamadım. Salzburg’a varmadan önce, Mondsee kıyısında küçük bir otelde, trajik bir gecenin ardından,…

Foucault Sarkacı Foucault Sarkacı’ndan… Sarkaç’ı o zaman gördüm. Küre, koro yerinin tonozuna tutturulmuÅŸ uzun bir telin ucunda, devingen, eÅŸzamanlı bir görkemle geniÅŸ salınımlar çiziyordu. Dönümü, telin uzunluÄŸunun karekökü ile yeryüzü zihinleri için usdışı da olsa, tanrısal usla, tüm olası dairelerin çemberleriyle çaplarını zorunlu olarak birbirine baÄŸlayan n sayısı arasındaki iliÅŸkinin belirlediÄŸini biliyordum -bu dingin soluÄŸun büyüsü içinde kim olsa sezinlerdi bunu- böylece, kürenin bir kutuptan ötekine salınma süresi, zamandan bağımsız ölçüler arasında gizemli bir el-birliÄŸinin sonucudur: asılma noktasının birliÄŸi, soyut bir boyutun ikiliÄŸi, n sayısının üçlü niteliÄŸi, kökün gizli dörtgeni, dairenin kusursuzluÄŸu arasında. Asılma noktasının düşeyi üzerinde, tabanda, çekimi kürenin içinde gizli bir silindire ileten manyetik bir düzenin, devinimin sürekliliÄŸini saÄŸladığını da biliyordum: maddenin direncine karşı koyan, ama Sarkaç Yasasına ters düşmeyen, tersine, bu yasanın kendini ortaya koymasına izin veren bir düzen; çünkü, boÅŸlukta, genleÅŸmeyen, ağırlıktan yoksun bir telin ucuna asılı, havanın direnciyle karşılaÅŸmayacak, asılma noktasıyla da sürtüşmeyecek, ağırlığı olan herhangi bir maddi nokta sonsuza dek düzenli olarak salınırdı. Bakır küre, üstüne vitraylı pencerelerden giren son güneÅŸ ışınları düştüğünden, çevreye yanar döner soluk yansımalar yayıyordu. Kürenin ucu, eskiden olduÄŸu gibi, koro yerinin döşemesi üstüne yayılmış nemli bir kum tabakasına teÄŸet geçseydi, her salınımda yerde hafif bir iz bırakacak, bu iz…